Petar Lubarda

Povratkom iz zarobljeništva 1945. Petar Lubarda boravi u Beogradu, a 1947. prelazi u Crnu Goru, što će zbog umetnikovog direktnog doživljaja jedinstvenog crnogorskog predela biti od presudnog značaja za preobražaj njegovog slikarstva od međuratnog ka posleratnom poimanju slikarskog jezika, sa dalekosežnim posledicama po njegovu ukupnu umetničku poziciju. Lubardina samostalna izložba u galeriji ULUS-a 1951. smatra se u istoriji srpske umetnosti druge polovine 20. veka „prelomnom“ i ujedno otvara ceo niz vrlo zapaženih nastupa na tadašnjoj međunarodnoj umetničkoj sceni, obeleženih nagradama na bijenalima u Sao Paolu 1953. i Tokiju 1955, te samostalnim izložbama u Parizu 1952. i 1954, Londonu 1955, učešću na Bijenalu u Veneciji 1960, u Rimu 1962, Nju Delhiju 1963. Lubardini međunarodni uspesi zasnivaju se na izrazitoj samosvojnosti likovnog jezika, zato – prema Petru Ćukoviću – „što je njegov modernizam posve originalan, modernizam sui generis, duboko povezan sa idejom genius loci, sa duhom mjesta, sa domaćom tradicijom“.

„Prelom“ koji se – prema Miodragu B. Protiću – smatra bitnom osobinom i posledicom Lubardine izložbe 1951. u srpskoj posleratnoj umetnosti nipošto ne podrazumeva odbacivanje figuracije i usvajanje apstrakcije. Štaviše, njegove ključne slike sa početka pedesetih – poput Guslara (1952), Kosovskog boja (1953) i Konja (1953) i drugih – izrazito su tematske i poseduju evidentnu predstavu moćnog simboličkog sadržaja. Čak su i pojedini podržavaoci Lubardinog „preloma“ otvoreno nastojali da ga – shodno tadašnjem društveno-političkom kontekstu – zaštite od svakog eventualnog pripadništva apstrakciji: „Nazvati ovu romantičnu Lubardinu fazu apstraktnom ne bi bilo tačno. Ona je vrlo subjektivna, ali ne i nekomunikativna – što je bitna karakteristika apstraktne umetnosti”, pisao je Momčilo Stevanović u prikazu izložbe iz 1951, dok je Dimitrije Bašičević povodom umetnikovog nastupa na Bijenalu u Sao Paolu 1953. istakao da „problem Lubardinog slikarstva u ovom času nije problem apstraktnog slikarstva kod nas, već problem našeg jugoslovenskog slikarstva“. Niti sam Lubarda nije sebe smatrao apstraktnim slikarom, o čemu svedoči njegovo odbijanje učešća na autorskoj izložbi Lazara Trifunovića Apstraktno slikarstvo u Srbiji u Galeriji Kulturnog centra Beograd 1971. godine.

Suštinu ambivalentne tipologije Lubardinog slikarstva zasnovane na jedinstvu sugestivne predstave i visokih čistih slikarskih kvaliteta izneo je M. B. Protić u sledećoj analizi: „Lubarda ekspresiju prenosi u boju, liniju i materiju, kao takve, što znači da su one autonomne u odnosu na predmet – koji prvo gotovo nestaje, a zatim se preobražen vraća – a funkcionalne u odnosu na unutarnju nužnost i ideju”.